Leersum: ijsnatuur en watercultuur

Niets zo mooi als een wandeling door wisselende landschappen, zoals in deze route rond de Darthuizerpoort in het Nationaal Park De Utrechtse Heuvelrug. Dichte bossen gaan over in een landgoed vol slingerende waterlopen (foto) en net denk je, nu heeft het bos me weer in de greep, of daar is de opening: een heideveld met hier en daar een eenzame boom.

Het Leersumse Veld

Bos

Voorbij de verkeersweg klimt het pad naar een hoogte zonder uitzicht dankzij het dichte bos vol beuken, tamme kastanjes en nu en dan een verdwaalde den. Een strakke gedachte ligt ten grondslag aan dit bos, want de paden zijn recht en staan loodrecht op elkaar – niets trekt het padenraster zich aan van de natuurlijke hoogteverschillen, op en neer gaat het door laagtes en hoogtes die duizenden jaren geleden zijn ontstaan.

Laag en hoog in het beukenbos

Berg en dal

De Utrechtse Heuvelrug dankt zijn ontstaan aan het landijs dat in de voorlaatste ijstijd (die duurde tot 128.000 jaar geleden) vanuit Scandinavië was opgerukt tot halverwege Nederland. Als een soort van megabulldozer – de ijsmassa haalde in het noorden diktes van honderden meters, maar ook aan de randen kon je er met gemak een Domtoren verticaal in kwijt – schoof het ijs aan de uiteinden de bodem samen tot heuvels, de stuwallen. Op de kaart reikt de hoogste top tot 46,8 meter 2. Een ijstijd later zocht smeltwater zijn weg naar het laagste punt en schuurde in een bevroren bodem smalle, relatief steile dalen uit en die golven nu nog steeds door het dichtbegroeide bos, tot je afdaalt naar de N225, die niet voor niets onderaan de heuvel is gelegd.

Een gevarieerd bos van loof- en, zoals hier, naaldbomen

Romantiek

Na de N225 begint het bos te breken met weitjes en een struikenkwekerij; een nieuw landschap dient zich aan, van meer openheid en uitzicht, van meer mensen en meer cultuur. Een imposante beukenlaan voert naar landgoed Broekhuizen 3. Bij de aanleg (in het begin van de 19e eeuw) is handig gebruik gemaakt van het water dat vanaf de Heuvelrug stroomt en langs de randen naar boven komt. Een romantisch landschap ontplooit zich, ineens is er geen strakke lijn meer te vinden, maar slingerende waterpartijen – een vijver die zich verbreedt en in die ruime taille zelfs een afgerond eilandje toestaat; de oevers omzoomd door monumentale bomen die de blik leiden naar het stralendwitte landhuis aan het watereinde.

Broekhuizen: park en landhuis (nu een hotel en restaurant)

Landgoed Broekhuizen is een van de mooiste voorbeelden van een Engels landschapspark, waarin de perfecte natuur werd nagestreefd, een perfectie gestoeld op een romantisch wereldbeeld, hemelhoog – het witte landhuis, het spiegelende water – tot doodbedroefd – zware bomen waaronder je depressief kunt wegkruipen, maar eenmaal opgestaan wordt je humeur verlicht als je uitkijkt over een weide, waar langs de gebogen bosrand koeien en hun kalfjes lieflijk bijeenliggen. Ver reikt de zichtlijn van en naar het landhuis, goed te ervaren in het extra rondje 4.

Lange zichtlijnen op landgoed Broekhuizen
De graftombe van Nellesteyn

Graftombe

In het verlengde van het landgoed staat op de top van de Donderberg een graftombe 5 die Cornelis Jan Nellesteyn, toentertijd eigenaar en bewoner van Broekhuizen, in 1818 liet bouwen voor zichzelf en zijn naasten. Het ontwerp is van tuinarchitect Zocher, die als achtergrond bij de tombe ‘somber’ hout bedacht om een sfeer van droefheid, van melancholie op te wekken. Het stoffelijk overschot van Cornelis Jan ging als eerste het mausoleum in, 1917 kreeg het laatste familielid er een eeuwige rustplaats. Achter de tombe is het bos weggeslagen, bij een valwind die hier in 2021 overheen trok.

Blik in de laagte van de Darthuizerpoort

Darthuizerpoort

Vanaf de tombe kijk je in een laagte, steil daalt het pad naar de verkeersweg. Een laagte, zoals er zo vele zijn in de Heuvelrug? Nou nee, deze is bijzonder, dit is de Darthuizerpoort 6. Stel je een gigantische ijsmassa voor, aan de uiteinden duwt het dikke landijs de bodem op tot heuvels, tot stuwwallen die hier tot boven de vijftig meter reiken. Dan gaat het ijs smelten en tussen heuvel en ijs vormt zich een meer waarin ijsbergen – afgebroken van de onmetelijke gletsjer – drijven (zie de foto gemaakt in IJsland). Dan, op een zekere dag, kan de wal de druk van ijs en water niet langer weerstaan, en met donderend geraas breekt het water er doorheen en sleurt ijs, zand en klei met zich mee. Als de vloed voorbij is zit er een gat van jewelste in de Heuvelrug, zo’n 700 meter breed – de Darthuizerpoort is gevormd. Die poort ligt er meer dan honderdduizend jaar later nog steeds, zie de toelichting bij de kaarten.

De laagte van de Darthuizerpoort is ontstaan doordat smeltwater van de enorme gletsjer door de heuvel (de stuwwal) brak en alles meesleurde. In 1922 is de poort goed te zien aan de streepjes die de hellingen aan beide zijden verbeelden. Ook zie je de zwarte hoogtelijnen, en de hoogtecijfers van 8,1 meter naar 48,2 meter bij de Uitzichttoren (in 2021 verdwenen).
In 2021 zijn laagte en helling vooral te herkennen aan de bruin-oranje hoogtelijnen, ze lopen per lijntje met 2,5 meter op. Hier en daar staan cijfers: 10; 7,5; op de top van de heuvel ontbreekt het getal. Daar is het dus ruim 46 meter.
Verder valt op dat er in 2021 meer bos, minder heide en rechtsonder meer bebouwing (het dorp Leersum) is. Op beide kaarten komt de graftombe voor. (Bron: Kadaster/Topotijdreis.nl)

Deze foto is gemaakt in IJsland; daar kom je de ijstijd nog tegen. Tussen gletsjer en stuwwal (op de voorgrond) is een meer ontstaan van smeltend ijswater. Als het smeltwater door de wal kan heendringen loopt het meer leeg en sleurt alle grond mee. Een diep dal ontstaat dan, zoals de Darthuizerpoort.

De Leersumse Plassen

Na de afdaling in de Darthuizerpoort wandel je naar het Breeveen 7 in een afwisseling van bos en mooie panorama’s over het Breeveen. Via het Leersumse Veld bereik je de Leersumse Plassen, die zijn ontstaan doordat hier veen is weggegraven. Weids is het panorama 8 over het water. Plassen en heide zijn nu een belangrijk natuurgebied en vormen met elkaar een grote open ruimte midden in de zo beboste Heuvelrug. Een open einde van een wandelroute in de beboste sporen van de ijstijd en in die van de fijnzinnige landschapsarchitectuur in Broekhuizen.

Panorama over de Leersumse Plassen

INFORMATIE

ROUTEBESCHRIJVING Deze route maakt gebruik van vier bewegwijzerde routes, eerst de blauwe Dartheideroute, daarna het geel-rode Utrechtpad en ten slotte de blauwe en rode paalkoppen voor de Leersumse Plassen.
Vanaf het startpunt volg je eerst de routebeschrijving naar de blauwe route.
Neem vanaf de parkeerplaats bij de verkeersdrempel het fietspad naar rechts. Het maakt een bocht naar links en gaat dan onder de N226 door (richting Doorn, Langbroek).
Ga net voor het einde van de verharding (bij het bordje ‘Fietspad’ en ‘Ruiters toegestaan’) scherp naar links over een smal pad (je loopt weer richting N226). Vlak voor de verkeersweg scherp naar rechts langs een bord ‘Boswachterij Leersum’. Je wandelt langs de achterkant van woningen en daarna langs een afrastering. Het pad maakt na ongeveer 400 meter een bocht naar rechts.

A Na 100 meter staat een paaltje met blauwe band van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Dit is de blauwe rondwandeling (de Dartheideroute) die je via landgoed Broekhuizen tot aan de N225 in Leersum blijft volgen.
Onderweg gaat de route soms samen op met andere routes; de blauwe band is staat steeds onderaan.
De route is goed bewegwijzerd, maar hier en daar kan een toelichting van pas komen (de locaties staan met letters op de kaart).
B Als je uit de Kaapse Bossen op een asfaltweg komt: ga LA. Na 50 meter weer LA bij Knooppunt 66. Opnieuw het bos in.
C Bij de routepaal voorbij de oversteek van een onverharde weg ontbreekt de blauwe band.
D Voorbij een slagboom kom je bij Knooppunt K46. Daar RD richting Knooppunt 47. Vijftig meter verder LA een bospad in (daar staat weer een routepaal met blauwe band)
E Bij Knooppunt 13 extra ronde. Ga RA ri K12, dan K11 en bij K11 weer naar K12 en K13. En dan de brug over.
F Bij de uitgang van landgoed Broekhuizen het pad rechts van de Broekhuizerlaan nemen (staat aangegeven met het geel-rood van het Utrechtpad)
G Let op: in Leersum komt de route uit op het parkeerterrein van café-restaurant d’Arthuizen.

Volg vanaf hier de geel-rode markering van het Utrechtpad. Ga bij de N225 RA. Na ongeveer 75 m LA. Steek de N225 over en ga verder over de Burgemeester van der Boschlaan. De geel-rode markering is goed te volgen.
H De geel-rode route komt na een klaphek uit op de parkeerplaats. Volg vanaf hier de blauwe route (ook voor mindervaliden).
Ga bij de driesprong met de grote zwerfkei eerst 75 meter naar links voor een uitzicht over de Leersumse Plassen.
I Ga terug naar de zwerfkei en neem het linkerpad en volg de rode wandeling.
J Ga bij de driesprong met hel, bank, informatiebord Breeveen en klaphek LA door het klaphek. Bij driesprong RA en volg weer de rode route naar het eindpunt.

LENGTE 15 km, korte variant 12,7 km (zonder de blauwe en rode route naar de Leersumse Plassen).
START Staatsbosbeheer Leersumse Veld, aan de N226 tussen Leersum en Maarsbergen. Navigatie: Maarsbergseweg 18a, 3956 KW Leersum.
Op de P begint de routebeschrijving; je kunt ook beginnen op de parkeerplaats van Groene Entree de Hoogstraat aan de N225 tussen Doorn en Leersum, of Parkeerplaats Leersum-Darthuizen aan de N226.
OPENBAAR VERVOER In Leersum halte Donderberg, lijn 50 (Utrecht Centraal–Wageningen, via station Driebergen-Zeist). Zie ov9292-reisdavies.
HORECA In Leersum café-restaurant D’Arthuizen; vanaf 12.00; ma gesloten.
HONDEN Alleen aangelijnd toegestaan; met uitzondering van de gebieden waar op borden staat aangegeven dat ze los mogen lopen.
GPS Het GPS-bestand is via RouteYou binnen te halen.
PDF met routebeschrijving en kaart, om te printen
thumbnail of ROUTEBESCHRIJVING LEERSUM_2

Deze tekst en de route zijn een bewerking van een artikel dat ik eerder voor wandelkrant TE VOET schreef.

Plaats een reactie