In lome bochten slingert de Zwartendijk rond cirkelmeertjes die ontstonden nadat de Zuiderzee door de dijk brak. Dat waren stormen van toen, ook nu dreigt nog gevaar: de Zuiderzee is getemd, maar de IJssel kan watersnood veroorzaken. Daarom is een bypass aangelegd, het Reevediep, die bij hoog water een deel van het IJsselwater afvoert en zo Kampen tegen overstroming beschermt. In deze ov-fietsroute ervaar je de samenhang tussen Kampen, de bypass en de oude dijken.
Kampen en kolken
Langgerekt strekt de historische binnenstad van Kampen zich langs de IJssel uit. De rivier heeft de Hanzestad in het verleden veel welvaart gebracht, tegelijk is de IJssel altijd een bron van zorg geweest. Dijken bezweken als het water weer eens te hoog kwam. Herinneringen aan overstromingen komen langs in de vorm van kolken, waar ooit het water de dijk vermorzelde. Rond het diepe stroomgat, de kolk 1 werd de herstelde dijk aangelegd, een vredig meertje verhult de rampspoed van toen.
Het Reevediep
Ook in de huidige tijd blijft de IJssel bij wassend water een bedreiging voor Kampen. Om meer bescherming te bieden is als slotstuk van Ruimte voor de Rivier – het programma om de hoogwaterafvoer in het rivierengebied te verbeteren – in 2019 het Reevediep 2 opgeleverd dat als een bypass een deel van de riviervloed overneemt en afvoert. Het Reevediep ligt op een logische plek want vroeger drong de Zuiderzee hier via een kreek diep het land in. De nieuwe rivier, zes kilometer lang, vijfhonderd meter breed en omgeven door zeventien kilometer dijk, is veel meer dan een afvoergeul. Er ontwikkelt zich een mooi water- en moerasland, met veel vogels die vanaf verschillende uitzichtpunten zijn te bewonderen. Fiets- en wandelpaden leiden je ernaartoe, ook voor (natuur)recreatie biedt het Reevediep veel.
De kaart van 1922
Het landschap van een eeuw geleden is helder te schetsen: de IJssel (a) in het oosten, de Zuiderzee (b) in het westen en daartussen eindeloze weilanden met als belangrijke scheidslijn de Zwartendijk (c) die Kampen – het zuidpuntje van de oude stad (d) is zichtbaar – moest beschermen tegen met name de Zuiderzee. Dat ging vaak mis getuige de ronde meertjes, de kolken, die achterbleven na een verwoestende dijkdoorbraak. Ten westen van de dijk was het land overgeleverd aan de grillen van de zee en daarom onbewoond op een paar boerderijen na die verhoogd op terpen (e) lagen. De Cellebroerswetering (f) was vrijwel de enige verbinding met Kampen.
De kaart van 2022
In 2022 is de oude landschapsstructuur nog prima te herkennen, maar wat kun je in een eeuw veel aan een landschap toevoegen. Was de Cellesbroeksweg (f) eerst alleen omringd door weilanden, nu ligt ie temidden van nieuwe woonwijken (g). Hun bouw was mogelijk doordat de Zuiderzee, door de Afsluitdijk getemd tot IJsselmeer, geen bedreiging meer was. Er werd zelfs een nieuwe polder, Oostelijk Flevoland (h) in aangelegd. En die bood de mogelijkheid de Hanzelijn (i) – de nieuwe spoorweg die Zwolle en Kampen sneller verbindt met de Randstad – er dwars doorheen te leggen. Het nieuwe spoor doorsnijdt in een strakke, lange bocht de slingerende Zwartendijk. Grootste ingreep is de aanleg van bypass het Reevediep (j). Binnenkort verschijnt het dorp Reeve (k) op de kaart, in een polder waar je vroeger alleen op terpen (e) kon wonen.
Nieuw dorp, oude terpen
Achter de nieuwe Reevediepdijk wordt een nieuw dorp, Reeve 3, gebouwd. Zeshonderd woningen komen er in de oude polder Dronten. Vroeger was dit onbeschermd land tussen de Zuiderzee en de Zwartendijk. Bij stevige storm overstroomde het land en liet de zee slib achter, waardoor de vruchtbaarheid van de graslanden verbeterde – goede opbrengsten leverde het vee dat er graasde: zuivel, vlees en wol voor de stad Kampen. Op hun terpen 4 lagen de boerderijen een stukje hoger, toch was dat geen garantie voor droge voeten. Daarom waren ze in een lijn dicht op en achter elkaar gebouwd – kon je elkaar snel helpen, en was je gauw achter de Zwartendijk als het water echt te hoog kwam.
Zuiderzee en Flevoland
Een stukje fiets je langs de vooroever van Oostelijk Flevoland 5, dat in 1957 als een van de grote droogmakerijen van de Zuiderzeewerken droogviel. Het water 6 is een overblijfsel van de Zuiderzee, en heeft nu een functie in de piekafvoer van IJsselwater, dat via het Reevediep hierlangs naar het IJsselmeer stroomt. De verbinding met het Reevediep 7 is onmiskenbaar, als je na de nieuwe sluis langs het fraaie water- en moerasgebied fietst.
Zwartendijk
Ten zuidwesten van Kampen ligt als sinds 1387 de Zwartendijk 8, aangelegd om de IJsselstad te beschermen tegen de Zuiderzee; het is een door overstromingen getekende dijk. Vele keren wist de zee er gaten in te slaan, maar na elke storm werd de dijk hersteld en opnieuw aangelegd rondom het gat dat bij de doorbraak was ontstaan. Daardoor slingert de dijk rond de cirkelvormige kolken, alsof een zwalkende dronkenman de dijklijn heeft uitgezet. Strak snijdt de nieuwe Hanzelijn 9 dwars door de oude kronkeldijk heen.
De oude stad
Via de eeuwenoude Cellesbroeksweg 10 fiets je langs nieuwbouwwijken naar de stadspoort en kom je de historische binnenstad 11 binnen. Daar ben je zo doorheen, want Kampen ligt langgerekt langs de IJssel, de breedte is slechts 250 meter.
INFORMATIE
START EN FINISH OV-fietsen zijn te huur in de fietsenstalling van station Kampen. Check voor vertrek of er fietsen beschikbaar zijn. Op ovfietsbeschikbaar.nl kun je dat live zien.
AFSTAND 26 km
ROUTE EN KNOOPPUNTEN Voor de brug over de IJssel ligt Knooppunt 44, IJssel over en daarna 40 – 69 – 71 – 65 – 94 –66 – 97 – 24 – 26 – 69 – 68 – 41 en dan naar het station.
TREIN Kampen; kijk op ns.nl voor treintijden.
HORECA Aan de Zwartendijk 3 ligt Steege’s Erf met zelfbedieningshorea (koffie, fris, koeken; dagelijks geopend van 1 maart tot half oktober) en een wc. In Kampen zijn vele mogelijkheden; mooie plek: Posthuus Kampen aan het plein met het Oude Raadhuis en de Nieuwe Toren.
FIETS EN AUTO Parkeerplaats: Nieuwendijk, op de hoek met de Nieuwedijkenbrug, Kamperveen (goed bereikbaar vanaf N50, en aan de route).