Een nieuw idee: pak de trein, huur op je bestemming een OV-fiets en maak via fietsknooppunten in een rondje van 23 km kennis met stad en landschap. In dit OV-fietsrondje rijd je vanaf station Hilversum door de villawijk, langs ‘s-Gravelandse buitenplaatsen en over de heidevelden rond Hilversum.
Hoe romantisch oogt deze ’s-Gravelandse buitenplaats 2 in het strijklicht van een gouden herfst. Een landschapsparel die met veel liefde, zorg en geld wordt onderhouden. Maar hoe prozaïsch en geldgedreven was het ontstaan. Hier zijn in de 17e eeuw duizenden bakken zand weggegraven en afgevoerd naar bijvoorbeeld Amsterdam, waar het de stadsuitbreidingen (de grachtengordel) fundeerde. Amsterdamse kooplieden die een goede belegging zochten voor hun kapitaal, namen het initiatief. Na de afzandingen lieten de investeerders er boerderijen bouwen, maar al gauw ontdekte men dat het goed toeven was op het platteland. Om het buitenleven zo aangenaam mogelijk te maken werden grootse landhuizen gebouwd met daaromheen fraaie landschapsparken. Langs de ‘s-Gravelandse Vaart (aan de horizon op de foto hierboven) kijk je uit op de landhuizen, zoals Trompenburgh 4, gebouwd door de zoon van de fameuze generaal in de vorm van – ja, hoe kan het anders – een schip.
De boeren van Hilversum
Tegenover de elitaire landgoederen stond het simpele boerenleven in het Gooi, dat zich afspeelde op de heuvels die het landijs in de voorlaatste ijstijd had opgestuwd tot de langgerekte heuvelrug van het Gooi en de Utrechtse Heuvelrug. Op de flanken lagen dorpen als Hilversum, Blaricum en Laren. Hun akkers bij het dorp, hun weiden op de lagere, natte gronden en hun schapen en ander vee op de hooggelegen heide 6.
Aan het eind van de 19e eeuw kwam de grote verandering op gang, na de aansluiting van Hilversum op het spoor naar Amsterdam. Rijke stedelingen ontdekten het plattelandsleven en lieten er ruime villa’s bouwen. Explosief groeide het dorp en kreeg een krans van allure, die in 1931 zijn bekroning kreeg met de voltooiing van het stadhuis van Hilversum 1 – hét meesterwerk van architect Dudok, gekenmerkt door een strakke bouwstijl, het ritme van de vlakken gele baksteen en de in- en uitspringende delen. Toen, zo kun je stellen, had Hilversum definitief afscheid genomen van zijn lange historie van Goois boerendorpje.
De Gooise heide
Is er in Hilversum geen plattelandssfeer overgebleven, dat is wel het geval in de omgeving, want behalve de ’s-Gravelandse buitenplaatsen omringen bossen en heidevelden de mediastad. De heide werd vroeger gemeenschappelijk beheerd; elk Goois dorp had bepaalde gebruiksrechten, bijvoorbeeld op het weiden van schapen. Een groot deel van die gemeenschappelijk gronden is behouden en overgegaan naar het Goois Natuurreservaat. Zij zetten de oude traditie van gemeenschappelijkheid voort en zo kon de heide 6 zich ontwikkelen van onmisbare schakel in het landbouwsysteem naar net zo onmisbare groene long in een sterk verstedelijkt gebied.
De natuurbrug
Toch is de verstedelijking niet zonder kleerscheuren gegaan. Wegen en spoorlijnen verbraken verbindingen, nu proberen we ze weer te lijmen. Mooi is dat te zien op twee kaartfragmenten uit 1900 en 2016.
In 1900 was de spoorlijn Amsterdam – Hilversum omgeven door eindeloze heide, waarover vele onverharde wegen liepen. Sporen van bewoning zijn er niet (behalve de renbaan, die tussen 1880 en 1895 midden op de hei lag, inclusief twee houten tribunes). Zandwinning veranderde het landschap rond het spoor drastisch, het maaiveld kwam maar liefst 7 tot 11 meter lager te liggen. Verbreding van de sporen (tot een grote stapelplaats van allerlei spoormaterialen) en de aanleg van de N524 scheidden bos en hei van elkaar – geen beest kwam er levend overheen.
Spoor en weg liggen er nog steeds, maar sinds 2006 is er een nieuwe verbinding van liefst 800 meter lengte – de grootste faunapassage ter wereld. De Natuurbrug Zanderij Crailoo 5 staat op de kaart als ‘Wildwissel’. In de zandafgraving is in het westelijk deel een vlonderpad aangelegd, aan de andere kant liggen naast de sporen sportvelden en een golfterrein. Het mooie van deze natuurbrug is dat ie ook mensen verbindt, want je kunt er wandelend en fietsend overheen (en dat gebeurt in dit OV-fietsrondje).
START en FINISH
OV-fietsen zijn te huur bij de rijwielstalling van station Hilversum. Check voor vertrek of er fietsen klaar staan. Op ovfietsbeschikbaar.nl kun je dat live zien.
AFSTAND
23 km
KNOOPPUNTEN
Station Hilversum–vanuit rijwielstalling rechtsaf naar 54–55–11–12–vlak voor 12, bij brug rechtsaf, richting 9–8–10–36–50–51–53–richting 54 tot station Hilversum.
De route is ook te vinden op de routeplanner van de Fietsersbond.
TREIN
Kijk op ns.nl voor treintijden.
PARKEREN
In ’s-Graveland bij begin J.H. Burgerlaan of in Laren parkeerplaats Zuiderheide (bij Geologisch Museum Hofland in Laren).
HORECA
Bollie Blooper in ‘s-Graveland (Knooppunt 9), La Place in Laren (Knooppunt 51), Theehuis ’t Bluk (Knooppunt 53). Voor openingstijden: zie internet.
PRINT VAN DE ROUTE
Klik op de link voor een afdruk van de routekaart en de bezienswaardigheden onderweg.
ONDERWEG
1 Het stadhuis van Hilversum
Het meesterwerk van architect Dudok ligt te midden van andere villa’s.
2 Corverslaan
Vanaf de Corverslaan kijk je uit op de lagergelegen gronden van de buitenplaatsen van ’s-Graveland. Dit is de achterzijde van Trompenburg. Het hoogteverschil tussen weg en weiland geeft aan hoeveel zand is weggegraven.
3 Gooilust
Een wandeling tussendoor? Fiets dan de oprijlaan van Gooilust op en maak in een rondwandeling van 3,3 km kennis met een van de fraaiste buitenplaatsen. Bijzonder zijn de rododendrons (kom daarvoor in mei), de vele soorten bomen, en een aparte Aha-ervaring. De wandelroute is te bekijken en binnen te halen op Natuurmonumenten.
4 Trompenburgh
Bijzonder is het landhuis dat scheepsheld admiraal Cornelis Tromp rond 1680 liet bouwen, want in de ronde voorzijde is de vorm van een scheepssteven te herkennen. Niet voor niets dat de gracht tot aan het huis reikt. Vanaf het dak, vormgegeven als een scheepsdek, kon Tromp als een kapitein op het droge in de verte de scheepsmasten op de Zuiderzee zien.
Helder en schoon is het grachtwater, en dat geldt ook voor de ’s-Gravelandse Vaart – hier welt kristalhelder water op afkomstig van de hoger gelegen heuvels van het Gooi. Geen wonder dat wasserijen zich hier vestigden, vooral als je bedenkt dat de buitenplaatsen goede klanten waren, maar dat ook Amsterdam via waterwegen uitstekend bereikbaar was. Zo’n 500 meter voorbij Trompenburgh fiets je langs de fraaie gevel van de Stoomwasscherij en Glansstrijkinrichting Gooi- en Eemland.
5 Wildwissel
Dat de wildwissel een verbinding is over drukke verkeers- en spoorwegen is, merk je nauwelijks.
6 Heide
Schotse Hooglanders spelen een belangrijke rol in het beheer van de heide. Zij vreten overheersende planten en struiken weg en dragen bij aan schrale omstandigheden, ideaal voor kruiden en mossen.
7 Zandverstuiving
Vlak naast het fietspad liggen zandverstuivingen; in het verleden waren ze de schrik van boeren, want ontstaan door overbegrazing en overmatig plaggensteken bedreigden ze akkers met overstuiving en krompen ze het areaal van bruikbare woeste gronden. Hoe anders nu. Ze worden weer actief gemaakt door bomen en bedekkende vegetatie te verwijderen, zodat de wind vrij spel heeft en bijzondere zandflora en -fauna meer kansen krijgt.