Deventer en de IJssel

Al eeuwen domineert de Grote of Lebuinuskerk de skyline van Deventer. Samen met de huizen ervoor levert dat een van de mooiste rivierfronten van Nederland. Aan die rivier, de IJssel, is de laatste jaren volop gesleuteld: vrachten zand en klei zijn verplaatst, nieuwe geulen gegraven om te voorkomen dat de IJssel bij hoog water de binnenstad instroomt. Dat lijkt in de zomer van 2018 onvoorstelbaar, want zelden stond het water lager langs de IJsselkade, zo laag dat van alles bloot komt te liggen. Een man met een stalen schaaltje is er op zoek naar lang verborgen schatten.

De Hanze
Vanaf het station loop je via de oude omwalling – na de ontmanteling in de 19e eeuw omgevormd tot stadspark 1 – de middeleeuwse stad in door een mengelmoes van bouwstijlen, van de middeleeuwen tot recente stadsvernieuwing; met mooie straatjes en steegjes en een niet te missen hoogtepunt: de kloostertuin 2 tegenover restaurant Bouwkunde. De parkachtige tuin is onderdeel van het voormalige Buiskensklooster (nu de gemeentelijke Archiefdienst) en is omgeven door middeleeuwse panden, met zicht op de toren van de Grote of Lebuinuskerk.

Eind 13e eeuw werd Deventer lid van het verbond van Hanzesteden (onderling sloten zij handelsovereenkomsten) en groeide uit tot een van de belangrijkste steden van Nederland, draaischijf in de internationale handel tussen Oost-, Noord- en West-Europa. De stad was ook een religieus centrum, vele kloosters kende de IJsselstad, geloofshervormer Geert Grote (1340-1384) woonde er. Na 1600 kwamen de Hollandse steden op, won de zeevaart aan belang en verloor Deventer haar positie, maar behield veel van haar door handel en religie gevormde middeleeuwse karakter.

Ruimte voor de rivier
Stenige kribben steken kaal het water in, een ongewoon gezicht want zelden liggen ze zo hoog op het droge; als versteende bultruggen aan de waterkant. Zelden stroomde er zo weinig water door de IJssel. Maar juist voor het andere extreem, het hoge water, zijn in de uiterwaarden nieuwe geulen 3 uitgegraven. Deze hanken zijn langgerekte waterplassen die (meestal) stroomafwaarts verbonden zijn met de rivier. Als het waterpeil sterk stijgt, gaan ze als extra afvoergeul meestromen en helpen de watervloed af te voeren. Er werd hier teruggegrepen op een oude situatie, toen de rivier zelf telkens een nieuwe hoofdbedding koos; de oude geulen, de hanken, bleven dan verweesd achter. Nu zijn ze redders in nood bij hoog water, onderdeel van een dynamisch systeem van rivierarmen die met de waterstand meebewegen. Niet alleen veiliger, ook mooier en toegankelijker: het is er prachtig wandelen.

Het Schol
Wat verder gaat de route over het gras van de IJsseldijk 4. Verrassend is landgoed Het Schol 5, met zijn onverharde paden en prachtige tuin – de oorspronkelijke parkaanleg uit de 19e eeuw is bewaard gebleven. Bij de grote dode boom zie je een berceau met peren, een paradijselijke loofgang; erachter is een glimp van het landhuis te vangen. Het is allemaal gegroepeerd rond de Lazaruskolken – ontstaan bij een dijkdoorbraak van de IJssel in het verre verleden.

In de uiterwaarden 6 voorbij de Wilpsedijk is er alleen een vermoeden van de IJssel, de rivier ligt ver weg; toch, als het water echt hoog komt, kan het land hier ook overstromen. Hoe breed de uiterwaard is laat zich aflezen aan de afstand tussen de Wilpse Dijk en de IJsselbrug aan de horizon (geflankeerd door de Lebuinuskerk links en de dubbelspitsige Bergkerk aan de rechterkant). Pas na anderhalve kilometer bereikt de route de rivier en daar kun je verder over de onverharde winterdijk 7, die hoog genoeg is om de meeste waterstandsverhogingen tegen te houden.

Stadsvernieuwing
Deventer heeft faam als het om stadsvernieuwing in de binnenstad gaat; het is te zien in de Polstraat 8 waar nieuwe, moderne woningen een historische twist hebben meegekregen in de vorm van strakke, grijze luiken; zo vormen ze een mooi geheel met de Lebuinuskerk 9 op de achtergrond.

Helemaal top is het Bergkwartier 11. Letterlijk vanwege het rivierduin waarop kerk en woningen zijn gebouwd, figuurlijk vanwege de transformatie van een verkrot middeleeuws stadsdeel tot een woonbuurt vol gerestaureerde monumentale panden – in de Hanzetijd was dit het belangrijkste stadsdeel met een hoge concentratie van handelaren –, en nieuwbouw van woningen in een stijl die aansluit op de middeleeuwse architectuur. Aansluitend op het Bergkwartier, en net zo middeleeuws, is de brede Brink 10, het kloppend hart van de oude binnenstad.

Deventer en de IJssel, samen hebben ze tentakels die diep in het verleden reiken, tegelijk zijn beide op hun eigen wijze aan de 21e eeuw gelinkt dankzij mooi uitgevoerde stads- en riviervernieuwing.

WANDELEN
Start- en eindpunt: station Deventer.
De wandelroute is 10,5 kilometer en uit te breiden met een wandeling door de Ossenwaard (de groene lijn, heen weer 2,5 km). Daar is van 15 april tot 15 september alleen het eerste deel (heen en weer 1 km) toegankelijk.
De route zelf is in te korten tot 5 km (zonder de tweede lus door Het Schol en de uiterwaarden van de IJssel).
De kaart is ook te vinden op Google Maps. Zelf een route samenstellen? Kijk op knooppunten Salland.

Zoek de verschillen: hoog water januari 2018, laag water augustus 2018