Emmen, het lelijkste eendje van Nederland?

Daar zitten ze, lekker in de zon, moeder en dochter, op de natuurstenen vloer van het nieuwe Raadhuisplein. Vol spanning wacht het meisje op het moment dat de fonteintjes omhoog schieten. Ja, daar zijn ze weer! Van blijdschap klapt ze in haar handjes. Van een afstandje kijken mensen geamuseerd toe. Zij zitten op bankjes die planten- en boombakken omringen – groene rustpunten op een ruim plein, bestraat met rustig ogend natuursteen.

Onaantrekkelijk?
Welkom in Emmen, welkom in de onaantrekkelijkste gemeente van Nederland, althans volgens de Atlas van Nederlandse Gemeenten. Kijk je naar gegevens over de werkgelegenheid en de aanwezigheid van culturele voorzieningen, dan bungelt Emmen onderaan. De cijfers liegen niet, maar vertellen ze dé waarheid? Kijk eens rond op dat Raadhuisplein, waar stad en land elkaar ontmoeten. De natuurstenen bestrating, de gebogen zitbanken en aan de rand het moderne Atlastheater zijn mooie stedelijke elementen. Natuur is aanwezig in de vorm van cirkelvormige plant- en boombakken en waterpartijen; samen zijn ze gecombineerd tot wat ontwerper Peter Latz een ‘parkscape’ noemt. Onaantrekkelijk?

Parkscape
Het plein heeft een drukke verkeersweg en een groot parkeerterrein naar de ondergrond verbannen. Bovendien heeft het samenhang in de stedelijke ruimte gebracht en het beeld zichtbaar gemaakt van Emmen als een open, groene stad, verbonden door pleinen en parken. Zo vormt deze nieuwe ruimte de schakel tussen Wildlands (het nieuwe concept van het verplaatste dierenpark) en het Marktplein. Mooi hoe de boomcirkels van het nieuwe plein zich verbinden met de grote eiken van het oude – langs hun stammen kijk je uit op de Grote Kerk; dit zijn de wortels van de nieuwe ‘parkscape’.
Het historische centrum is klein, niet veel meer dan de omvang van het esdorp dat Emmen was tot ver in de 20e eeuw. Ten oosten en ten zuiden lagen de veengronden, waar duizenden arbeiders werkten in de turfwinning. Grote armoede was er, vooral toen aan de turfwinning een einde kwam. Industrialisatie bracht soelaas en had de groei van Emmen tot een stad met 109.00 inwoners tot gevolg (al woont maar iets meer dan de helft in de kern zelf).

Mensenpark
Aan het Marktplein ligt de toegang tot het voormalige Dierenpark Emmen (begin 2016 zijn de dieren verhuisd naar Wildlands). De oude dierentuin krijgt een andere invulling: van dierenpark naar ‘creatief mensenpark’. De spettergroene, naakte paspop, met op haar hoofd een lampenkap (te zien bij een galerie naast de ingang) lijkt daarvoor model te staan. Een verbinding van natuur met kunst, cultuur en innovatie in de vorm van optredens, een stadsbarbecue, alternatieve woonvormen, galeries en meer gaat hier de komende jaren vorm krijgen.
Een oude dierentuinplattegrond blijkt nog bruikbaar. Bij de olifantenoase is vaag een beestengeur te bespeuren – of is hier de verbeelding te sterk? Waar de flamingo’s leefden zit nu een reiger, volkomen stil, wachtend op zijn prooi; blijft het toch nog een beetje een dierenpark. Er wordt volop gewerkt: een sloopmachine hakt het beton van het nijlpaardenbassin weg; de savanne is tijdelijk niet te bereiken. Het park is nog pril, maar versterkt nu al de groene structuur van Emmen.

Twee gezichten
Het groen krijgt een vervolg op de voormalige begraafplaats, waar rondom oude bomen en zerken een park is ingericht. Wat een ruimte, wat een natuur, wat een lekkere pleinen en parken, zo midden in de stad. Je vraagt je af, waar de lelijke kant van de medaille is. Winkelcentrum De Weiert laat er iets van zien, want opmerkelijk is de leegstand; winkels van failliete ketens – hun namen prijken nog op de deur – kregen geen nieuwe huurders. Verder moet je de keerzijde uit de cijfers lezen: er zijn relatief veel werklozen, jongeren trekken weg, de gemeente vergrijst.

Licht, lucht en ruimte
In 2017 is Emmen opnieuw de onaantrekkelijkste gemeente van Nederland, maar op de gelukschaal doet de stad het een stuk beter. Een lekker huis, prettige buren, een groene woonomgeving. Fiets door de buitenwijken van Emmen en je ervaart bijvoorbeeld in Angelslo hoe het vooruitstrevende 20e-eeuwse bouwconcept van licht, lucht en ruimte vorm heeft gekregen in een woonwijk waar alle huizen ruim gelegen zijn; nooit is een oude, stevige eik, vaak meer dan eeuw oud, ver uit de buurt. Dit is de geboorteplek van het woonerf – auto’s alleen in wandeltempo en alle speelruimte voor kinderen. En dat is anno 2017 nog steeds zo. ‘Meneer, meneer’, een groepje jongens stuift op me af, zojuist heb ik ze op de foto gezet en ze willen weten waarom. Ik zeg dat ik het zo’n mooi gezicht vond. ‘Jullie daar onder die grote boom’. Ah, oké, dan is het goed. ‘Dan bent u dus een toerist’, alsof ik een bijzondere dierensoort ben. Er zouden er meer moeten komen, om te ervaren hoe aantrekkelijk de onaantrekkelijkste stad van Nederland is.

WANDELEN
Dit rondje van 4 km (zie ook Google Maps) laat zien hoe pleinen en parken met elkaar een mooi ruimtelijk ensemble vormen. Wandel vanaf het station via het Marktplein naar het nieuwe Raadhuisplein, het park van de oude begraafplaats en het oude dierenpark/creatief mensenpark.

FIETSEN
Dit fietsrondje (ook op de routeplanner van de Fietsersbond; OV-fietsen op het station) van 15 km gaat langs Angelslo (de woonwijk van licht, lucht en ruimte; neem een afslag om er een kijkje te nemen), komt langs het veengebied (rond Emmen is veel turf gewonnen, maar een klein stukje bleef onaangetast; vanaf het fietspad zie je hoe dik die veenlaag was), steekt via de wijk Emmerschans dwars door het bos (met hunebed) en komt uit naast het station. Zo vanuit het bos midden in het centrum: beter bewijs is er niet van Emmen als een open, groene stad.

Gepubliceerd op 16 juni 2017