Uitgestrekt, vlak, vol water en vogelleven zijn de Tienhovense Plassen. Samen met de uitgestrekte veenweiden vormen zij de ruggengraat van dit OV-fietsrondje: een fietstocht door vlak Hollands weideland. Aan het eind verandert het landschap wezenlijk, dan ga je omhoog naar de heuvelige Hoorneboegse Heide.
Scherpe grens
Nauwelijks ben je onderweg of je rijdt op de scherpe grens van veenweiden en zandgronden. Langs het Tienhovens Kanaal 1 – ooit gegraven om turf af te voeren, maar nooit tot bloei gekomen – lopen de langgerekte veenweiden stuk op het water, terwijl aan de andere kant van de weg het Gooi begint met zandgronden, met bossen en blokkerige percelen. Het is hier meer dan een landschapsgrens, palen aan de rechterkant van de weg markeren de eeuwenoude scheiding tussen Holland en Utrecht.
Lange percelen
Hoe langgerekt de percelen 2 van de veenweiden zijn merk je na het verlaten van de lijn van het Tienhovens kanaal. Tot wel vier kilometer kwamen ze, maar na een landinrichting is er halverwege een nieuw rijtje boerderijen gekomen. Toch reikt het uitzicht nog ver, op de toren van Westbroek (aan het begin van de lange percelen) en de skyline van Utrecht met de RABO-torens en het nieuwe stadskantoor, met links als constante door de eeuwen, de Domtoren (al is ie wegens restauratie ingepakt).
Achttienhoven
Die ellenlange percelen werden ontgonnen vanaf een kade. Daar lagen de boerderijen, daar woonden de ‘kolonisten’, die de wildernis van moerasbossen en hoogveen moesten temmen. De boerderijen vormden met elkaar een langgerekt lint, van oorsprong telde het dorp er achttien: Achttienhoven 3. Na een bocht in de weg zet de ontginningskade zich voort in Westbroek.
Wisselende beelden
Sommige landschappen tuimelen van de ene in de andere verandering. Ooit lag er een uitgestrekt, onbewoond veengebied, dat planmatig werd ontgonnen; daarvan zie je nog de verkaveling in de Polder Maarsseveen 1. Vanuit een ontginningsbasis, waaraan de boerderijen liggen, strekken langgerekte weidepercelen zich uit op een ondergrond van veen. Die dode plantenresten bleken na droging prima brandstof te zijn. Het veen werd weggebaggerd, te drogen gelegd op smalle langgerekte stukjes land – de legakkers, eilandjes in uitdijende waterplassen. In de Tienhovensche Plassen 2 is dat landschap nog herkenbaar. Door wind aangewakkerde golfslag deed veel legakkers verdwijnen (vergelijk maar eens Tienhoven 1873 en Tienhoven 2017), waardoor uitgestrekte plassen ontstonden, zoals de Loosdrechtse Plassen 3 – een stukje is linksboven te zien. Ook Bethune 4 was verveend en veranderd in een waterplas, maar is rond 1880 drooggemalen. Op de kaart van 1873 staat ie nog ingetekend als de ‘Ondergeloopen Tienhovensche en Maarsseveensche Droogmakerij’.
In de Tienhovense Plassen ligt anno 2021 het Elzen Onland 5, daar groeit de boel weer dicht, daar gaan we weer richting oorspronkelijk landschap, een wildernis van moerasbos en hoogveen. In een ander deel vindt natuurontwikkeling plaats, in de polder Maarsseveen ligt de Taartpunt 6, waar alle langgerekte percelen samenkomen in een punt. Een vogelparadijs is het, vanaf Vredegoed 7 wandel je er over een Klompenpad in een half uurtje naar toe. Ook in de Bethunepolder is aan natuurontwikkeling en waterbeheer gedaan, de blauwe vlakjes linksonder – nieuwe waterplassen 8– zijn daarvoor gegraven. Overigens: de blauwe pijlen geven aan dat je deze route ook al in 1873 had kunnen doen over exact dezelfde wegen.
Bron: Kadaster, www.topotijdreis.nl
Bert Bospad
Halverwege kun je je fiets parkeren en het Bert Bospad 4 op, en de verschillende stadia van veenvorming verkennen. Eerst is er de open plas, die langzaam dichtgroeit. Dat plantendek is op een gegeven moment zo dik, dat je erop kunt lopen; als een dronkenman zwalk je erover, want de wortels van het meeverende plantendek zitten nog niet vast aan de bodem. Dat is de volgende fase, en steeds meer verlandt de waterplas, met onderin de dode, samengedrukte plantenresten, die bij gebrek aan zuurstof niet verteren. Doe je niets dan groeit uiteindelijk alles dicht met elzen en wilgen. Bij Streekmuseum Vredegoed 5 kun je van alles bekijken over de veenwinning van vroeger.
Bethune
Op het punt waar je bij het straatnaambord Tienhoven binnenkomt kun je even linksaf de Middenweg in voor een ‘afdaling’ naar en blik in de lagergelegen Bethunepolder 6. Hier werd eerst het veen weggegraven (na droging gebruikt als brandstof), de polder liep onder water en werd daarna weer drooggemalen. Dat ging moeizaam, want meer dan 1000 liters kwelwater borrelen, als grondwater stromend vanaf de hoger gelegen Heuvelrug, hier per seconde op.
Legakkers en petgaten
Net voorbij knooppunt 49 krijg je links en rechts een uitstekend beeld van legakkers en petgaten 7. Goed is voor te stellen hoe het veen er werd uitgebaggerd en vervolgens te drogen lag op de langgerekte stukken land, die door roofbouw, wind en golfslag steeds smaller werden. En soms als grote waterplassen eindigden.
Tienhovense Plassen
Elk seizoen, elk weertype, altijd zijn de Tienhovense Plassen 8 prachtig. Ooit zijn ze door vervening ontstaan, nu zijn ze onderdeel van een uitgestrekt wetland (van knooppunt 32 tot 29 fiets je erlangs en dwars doorheen). Kortgeleden is er veel vergraven, de bovenlaag (met te veel meststoffen) is afgevoerd, zodat voedselarm grondwater er weer beter aan het oppervlak kan komen. Dat schept goede voorwaarden voor bijvoorbeeld wilde orchideeën en kijk niet vreemd op als je oog valt op een lepelaar of purperreiger.
Hoorneboegse Heide
Direct voorbij knoppunt 29 begint de overgang van veen naar zand. De verkaveling is niet meer recht en strak, maar hoekig; eiken en dennen komen in beeld en voorbij de Noodweg gaat het pad lichtjes omhoog, de stuwwal op die in de voorlaatste ijstijd ontstond toen enorme ijsmassa’s vanuit Scandinavië hier hun eindpunt vonden en als bulldozers de grond voor en opzij opduwden tot heuvels. Inmiddels zijn de heuvels van de Hoorneboegse Heide 9 aardig afgevlakt, maar 125.000 jaar later nog goed voelbaar als je omhoog fietst, en later – zoef, zoef – omlaag. Witte runderen grazen er om de heide schraal te houden.
Wildwissels
De driedubbele wildwissel 10 over N419, spoorlijn en A27 is bedoeld om het Gooi ten zuiden van Hilversum te verbinden met de Heuvelrug, zodat dieren als dassen, reeën en zandhagedissen een veilige oversteek kunnen maken. Over de eerste ga je met de fiets, de tweede en de derde liggen links van het fietspad.
INFORMATIE
START en FINISH OV-fietsen zijn te huur bij de fietscarrousel aan het begin van het P+R parkeerterrein (aan de kant van perron 1, richting Utrecht).
Check voor vertrek of er fietsen beschikbaar zijn. Op ovfietsbeschikbaar.nl kun je dat live zien.
AFSTAND 26 km, inkorting tot 20 km: op knooppunt 29 RD naar Hollandsche Rading.
ROUTE EN KNOOPPUNTEN Vanaf de parkeerplaats/ov-fietsstalling linksaf (dus niet spoor over), bij verkeerslichten rechtdoor en dan 20 – 93 – 32 – 48 – 49 – 29 – 30 – 31 – 82 – richting 98/29 tot verharde weg (Vuursche Dreef), daar rechtsaf richting 99 – station (richting 20).
De route is ook te vinden op de routeplanner van de Fietsersbond. Daar kun je ook een GPS-bestand downloaden.
TREIN Kijk op ns.nl voor treintijden.
HORECA Hollandsche Rading (station en café Moeke), Oud-Maarsseveen (Vredegoed, ‘t Kikkertje), Tienhoven (Het Olde Rechthuys), Hoorneboegse Heide (Noodweg, Hilversum).
FIETS EN AUTO Parkeren bij station Hollandsche Rading (ga voorbij het station, onder de A27 door en dan is de parkeerplaats links) of bij Museum Vredegoed (nr 5 op de kaart).
Contact: Wim ten Brinke