Niets zo mooi als bloeiende heide in augustus, maar ook daarbuiten is de Hoornboegse Heide bij Hilversum een rondwandeling meer dan waard. In deze wandelroute ga je er in drie keer kriskras overheen. Een ander hoogtepunt is voormalig sanatorium Zonnestraal, dat na een kostbare restauratie weer de uitstraling heeft van wellicht het mooiste exemplaar van het ‘Nieuwe Bouwen’. In landgoed Einde Gooi verkeer je in het toetje van de zandgronden van het Gooi, steeds zijn door de bomen en langs het water de weidse veenweiden te zien.
Aarzelende heide
Vroeger was Hilversum een esdorp, met rond de kern de akkers en verder weg, op de flanken van de heuvels uitgestrekte heidevelden. Daar graasden de schapen die ’s avonds naar de stal werden gedreven, hun mest opgevangen om vermengd met heideplaggen de akkers te bemesten. Die heide heeft al meer dan een eeuw geleden zijn functie verloren, want kunstmest maakte de moeizame schaapskooibemesting overbodig. Geen wonder dat het belang van de heide heel anders werd, delen raakten bebost en daar merk je alles van in het eerste deel van de route. Toch wandel je niet continue tussen de bomen – hier en daar laat heide zich aarzelend zien, dankzij pokdalige stamresten is na te gaan dat soms bos is weggekapt, opnieuw ruimte gevend aan het open terrein van de heide, en daarmee de variatie in landschap en natuur vergrotend.
Pas echt opent het landschap zich na knooppunt 39. Vanaf dat moment zigzagt de route over de heide. En waar je vroeger een kudde schapen tegenkwam, zijn het nu mensen uit de omringende wijken en van verder weg, al dan niet vergezeld van hond. Het geeft helder de veranderde verhoudingen weer, van landbouwkundig naar recreatief gebruik. Toch graast er nog steeds vee; witte Charolaisrunderen vreten grassen en struikjes weg, waarmee ze het dichtgroeien van de heide voorkomen.
Zonnestraal
Voormalig tbc-sanatorium Zonnestraal (tussen 1928 en 1931 opgetrokken) lijkt z’n spierwitte zijvleugels als armen te spreiden om het zonlicht maximaal te ontvangen. Zonnestraal is een van de hoogtepunten van het Nieuwe Bouwen, waarbij het gebruik van nieuwe materialen (beton, staal, glas) bijdroeg aan het ideaal van een architectuur die de maatschappij zou verbeteren door gezonde gebouwen te creëren met veel licht, lucht en ruimte.
Voor architect Duiker was de verbondenheid van het sanatorium met het omringende landschap een ander uitgangspunt. Vandaar dat de gebouwen met hun open, transparante front op het zuiden liggen, aan de rand van een open veld. Zo was het mogelijk de zieken met bed en al naar buiten op de balkons te rijden, zodat ze konden herstellen in de zuivere buitenlucht (wel beschut, want dankzij de afdakjes is direct zonlicht te vermijden). Die relatie tussen architectuur en landschap is er ook aan de achterkant, want daar werden duizenden dennen geplant die met elkaar een beschermingswal boden tegen de koude noordenwind.
Het sanatorium, ontworpen voor Amsterdamse diamantbewerkers die tuberculose hadden, had Duiker bedoeld voor de tijdelijkheid vanwege de verwachting dat tuberculose bedwongen zou worden. En inderdaad, een antibioticum werd gevonden; het sanatorium verloor zijn functie. Een tijdje was Zonnestraal algemeen ziekenhuis, maar na 1993 volgde leegstand en verval. Gelukkig kwam het tot restauratie.
Ondertussen was de samenhang met omringende landschap letterlijk dichtgegroeid – de bomen stonden bij wijze van spreken op de balkons. Ook het landgoed had een ingrijpende restauratie nodig – vanaf de balkons of vanachter de ramen – gevat in hun tere, in bijzonder blauw gekleurde sponningen – kijk je weer uit over een open vlakte en geldt als vroeger: ‘let the sunshine in’.
Einde Gooi
Waar het op de heide nog wel eens druk kan zijn, ademt Einde Gooi meer rust. Dit landgoed in beheer bij Natuurmonumenten kent een mooie afwisseling tussen oude beukenlanen, waaraan bospercelen en besloten weitjes grenzen. Niet voor niets heet het Einde Gooi, want langs het Tienhovens Kanaal (ooit bedoeld om Vecht en Eem met elkaar te verbinden, maar gestrand aan de rand van het Gooi) kijk je uit over de veenweiden – een totaal ander landschap, waar in een vochtig milieu plantenresten zich opeenhoopten tot een dikke laag veen, zo anders dan de door het landijs opgestuwde zandlagen van het Gooi. Niet lang duurt het doorzicht naar de veenweiden, het bos sluit zich weer, en op het eindpunt ben je weer terug op het Gooise zand.
Landschap in kaart, 1920 – 2020
Een eeuw geleden had de moderne tijd Hilversum bereikt. Boven, in het rood staan nieuwe uitbreidingen die de akkers op de es (de witte vlakken) verdrongen. Honderd jaar later is er geen akker meer te zien, woonwijken (waaronder het Staatsliedenkwartier) hebben beslag op de ruimte gelegd.
De heide was rond 1920 uitgestrekter, anno 2020 is een groot deel bebost. Stond landgoed Hilveroord/Hoorneboeg toen als een eiland in de heide, nu steekt het er als een beboste kaap in uit. Nieuw zijn onder andere landgoed Zonnestraal en begraafplaats Zuiderhof.
FOTOGALERIJ
ROUTE-INFORMATIE
LENGTE 15 km
START- EN EINDPUNT Parkeerplaats Zwarte Berg, routeknooppunt 28.
Alternatief: Parkeerplaats bij landgoed Zonnestraal (knooppunt 41)
OPENBAAR VERVOER Station Hollandsche Rading. Ga bij knooppunt 21 naar 22 (400 meter) en pak daar de route op.
VERHARD/ONVERHARD Vrijwel volledig over zandpaden
HORECA Landgoed Zonnestraal
PDF Hieronder staat een te printen PDF van routebeschrijving en kaart.
GPS Het bestand is binnen te halen vanaf Afstandmeten.nl.
KNOOPPUNTEN De route volgt de knooppuntpaaltjes van de knooppuntenplanner van Wandelnet. Daar kun je de route zelf uitzetten en downloaden als GPS-bestand.
VERDER WANDELEN Deze route maakt samen met drie andere de halve omsingeling van Utrecht compleet: te beginnen met Zodden en trilvenen, dan de nieuwe route die start nabij de Hoornboegse Heide, vervolgens verder vanaf Hollandse Rading naar het Utrecht Science Park en ten slotte via de Kromme Rijn naar Driebergen-Zeist.
Routebeschrijving
LA = linksaf; RA = rechtsaf; RD = rechtdoor
Volg de kleurpijlen (voornamelijk rood of groen) van knooppunt naar knooppunt.
Waar de wandelrichting niet geheel duidelijk is, is extra informatie toegevoegd.
28 → 29, rood; 29 → 37, rood; 37 → 36, rood
36 → schuin RA, fietspad oversteken en bospad in, 39, rood
Bij paaltje met geel-rode markering LA (iets verder staat weer de rode pijl)
39 (BANKJE) → RD 47, rood (na 150 m nog een bankje)
47 → LA 48, rood
48 → schuin LA 44, rood
Bij paaltje 24 van het Voetstappenpad grasveld schuin oversteken.
Bij paaltje 22 LA.
Voorbij een volgend grasveld kom je op een fietspad. Bij driesprong rechts aanhouden en na ruim 100 meter meter de heide op (rode pijl)
44 → RA, over op GROENE pijl, richting 42. Direct weer RA en dan in een rechte lijn richting wit gebouw naar de punt van de heide.
Je loopt langs de rand van Hilversum. Na een klaphek en veerooster LA
42 → LA, groen, ri 41
Bij 41 (startpunt Zonnestraal) schuin rechts, groen en dan LA.
43 → RD 45, groen
45 → RA 46, over op ROOD
46 → RA 38, rood
38 → RA 27, einde rood; grijze (en geel-rode) markering
Na drukke verkeersweg RD (Huydecopersweg, 3e gedeelte)
27 → RD 25, GROENE PIJL
25 → LA 23, groen
23 → LA 22, groen
22 → LA 26, groen (hier voeg je in vanaf station Hollandse Rading)
26 → RA 29 groen. Na verkeersweg en fietspad door klaphek naar 29. RA 28 (eindpunt).
Wil je op de hoogte blijven van nieuwe wandel- of fietsroutes? Abonneer je dan op mijn Nieuwsbrief.
Mooie wandeling Wim!