In dit OV-fietsrondje vanaf station Ede-Wageningen moet je bij knooppunt 81 echt even de fiets aan de kant zetten en omhoog lopen naar het uitzichtpunt in Belmonte 4, de botanische tuin bovenop de Wageningse Berg. Daar heeft de werking van uiteenlopende natuurkrachten geleid tot een hoge, steile heuvel die magnifiek uitziet over het rivierdal. Tot in Nijmegen reikt het uitzicht op heldere dagen. Die ‘berg’ is te danken aan de voorlaatste ijstijd, toen het zo koud was dat de gletsjers in Scandinavië uitgroeiden tot dikke ijsmassa’s, die zich met hun uitlopers tot het midden van Nederland uitstrekten, onder andere via de Gelderse Vallei. Als bulldozers schoven ze zand- en grindlagen voor zich uit en stuwden ze op tot heuvels, tot stuwwallen, met de Veluwe als grootste.
Daarna, toen het warmer werd, kwam de rivier in beeld. Breed waaierde ze uit over het vlakke land dat voor de heuvels lag, kroop er dichter naar toe en wist de ‘berg’ te ondermijnen, waardoor uiteindelijk een steile helling ontstond.
Heide en bos
In en na de Middeleeuwen ontstonden boerendorpen als Ede en Bennekom op de flanken van de Veluweheuvels; dat waren de beste plekken, want daar was de bodem droog genoeg voor akkerbouw, terwijl het vee lager kon grazen, in de graslanden van de Gelderse Vallei 6. De hoger gelegen gronden werden in de loop van eeuwen steeds intensiever gebruikt, ze werden door vee, vooral schapen, compleet kaalgevreten. Bos verdween, alleen heide wist te overleven. ‘s Nachts werd de schapenmest in de stal verzameld en met plaggen op de akkers gebracht. In het landbouwsysteem waren de heidevelden een onmisbare schakel, tot begin 20e eeuw de keten werd doorbroken met de uitvinding van kunstmest – heide was niet meer nodig, en grote delen werden bebost. Maar niet overal, de Ginkelse Heide 1 wist als militair oefenterrein te overleven. Veel heidevelden raakten bebost, vooral dennen waren populair, want konden goed worden verkocht als stuthout in de Limburgse mijnen.
De Renkumse beek
Vanaf de hoge delen van de Veluwe stroomde regenwater naar beneden; beekdalletjes kregen in de loop van tijd vorm – een hele mooie is het Renkums beekdal 2, 3, in zijn oervorm in de voorlaatste ijstijd ontstaan; meer dan 100.000 jaar geleden toen smeltwater het beekdal uitschuurde. Al ruim voor de industrialisatie ging men hier gebruik maken van het water dat – zeker voor Nederlandse begrippen – met groot verval richting Rijn stroomde. Beken werden verlegd en molens gebouwd voor de verwerking van graan, raapzaadolie en – vooral – papier.
Op de kaart uit 1916 staat het zuidelijk deel van het Renkums Beekdal, vlak voor het beekje uitmondt in de Rijn. De beek is rechtgetrokken, dat zie je aan de strakke blauwe lijntjes van onder andere de Molenbeek. Midden in het dal staat ‘Papierfabr’, teken dat de door water gedreven molens concurrentie hadden gekregen van een fabriek die op stoomkracht draaide.
De molens verdwenen en fabrieken namen steeds meer bezit van het beekdal, te zien op de kaart van 1985 – het hele beekdal door industrie geblokkeerd. En zie nu, op de kaart van 2016: het beekdal is in ere hersteld; de enige papierfabriek, die overbleef, staat nu aan de Rijn. En de beek werd weer de natuurlijke verbinding – de Renkumse Poort – tussen stuwwal en rivierdal. Kom je hier op het goede moment, dan scheert de ijsvogel langs de beekrand en grazen edelherten in de bloemrijke natte graslanden.
ONDERWEG
1 Ginkelse Heide
De heide is een restant van het vroegere landbouwsysteem, nu in gebruik ais militair oefenterrein.
2 Molenbeek en beeldentuin
Uitzicht over het beekdal (zie foto hierboven) en even verder aan de rechterkant toegang tot een beeldentuin met werken van Zimbabwaanse beeldhouwers.
3 Het Renkums beekdal
Hier is een breed panorama over het herstelde beekdal; als herinnering aan het industriële verleden is er een muur van de voormalige papierfabriek, samen met een kunstwerk (papierrollen) blijven staan. Kristalhelder water klatert op de plek waar een oliemolen stond. Op de plek van de P (parkeerplaats) is het informatiecentrum.
4 Belmonte
Zet je fiets neer bij routebordje 81 en ga links aanhoudend omhoog naar Botanische tuin Belmonte met het uitzicht vanaf de stuwwal over het rivierdal. Op de voorgrond het Lexkesveer.
5 Wageningen
Een extra rondje van 4,5 km gaat door de oude binnenstad van Wageningen, en komt ook langs Hotel De Wereld, waar de geallieerden op 5 mei 1945 met de Duitsers hun overgave in Nederland overeenkwamen.
6 Villa’s en vallei
Bennekom was een brinkdorp, op de overgang van Veluwe naar Gelderse Vallei. Het dorp is in de loop van de 20e eeuw omringd door villa’s, onder andere bewoond door medewerkers van Wageningen University – de gebouwen van Nederlands beste universiteit staan wat verder de Vallei in.
7 Hoekelum en ENKA
De flanken van de Veluwe, op de overgang van hoog naar laag waren eeuwen geleden al in trek. Het landgoed van Kasteel Hoekelum werd al in 1396 in leen gegeven aan de jagermeester van de Veluwe, maar het huidige landhuis stamt uit de 18e eeuw.
Iets verder ligt het voormalige bedrijfsterrein van ENKA. Begin 20e eeuw streek de Nederlandse Kunstzijdefabriek (in afkorting EN KA) hier neer vanwege de goede bereikbaarheid, schoon water en goedkope grond. In 2002 sloot het bedrijf. Met behoud van een aantal uiterlijke kenmerken (de fabrieksmuur, de schoorstenen) wordt hier een nieuwe woonwijk gebouwd.
START en FINISH
OV-fietsen zijn te huur bij de rijwielstalling van station Ede-Wageningen, aan de noordzijde, elke dag geopend.
Check voor vertrek of er fietsen beschikbaar zijn. Op ovfietsbeschikbaar.nl kun je dat live zien.
AFSTAND
26 km, met extra ronde door Wageningen 30,5 km.
ROUTE en KNOOPPUNTEN
Station Ede-Wageningen (noordzijde) – ga over de Stationsweg (richting Otterlo) naar knooppunt 90 (op kruising met Berkenlaan)–vanaf daar: 95–66–88–82–11–97–6–81—61 (–83–25–73–83–61)–80–35–17–57–10–95–90–linksaf naar Station Ede-Wageningen.
De route is ook te vinden op de routeplanner van de Fietsersbond.
TREIN
Kijk op ns.nl voor treintijden.
FIETS EN AUTO
Parkeerplaats in Ede bij Nieuwe Kazernelaan en in Renkum bij informatiecentrum Renkums Beekdal.
HORECA
In Wageningen veel mogelijkheden. Onderweg bij ‘Bassie bij de beelden’ en bij informatiecentrum Renkums Beekdal.
PRINT VAN DE ROUTE
Klik op de pdf voor een afdruk van de routekaart en de bezienswaardigheden onderweg.
