De Hondsbossche Duinen

Veranderingen in het landschap, soms kunnen ze razendsnel gaan. Op de bovenste foto zie je een strandopgang, waarvan er langs de Nederlandse kust dertien in een dozijn gaan. Mooi, maar niets bijzonders, tot je de volgende foto bekijkt, genomen op dezelfde plek in maart 2014: niks geen duin, maar een stevige dijk en een schip dat als een vrolijke olifant zand en modder de zee inspuit. Het is de Hondsbossche en Pettemer Zeewering, een van de dikste dijken van Nederland, klassieker op het topografische repertoire van de aardrijkskundeles, die in korte tijd een metamorfose onderging van ‘harde’ zeewering naar ‘zacht’ duinlandschap van stuivend zand en wiegende helmgrassen. Bijzonder: de nieuwe duinen beschermen het achterliggende land beter dan de dijk van asfalt en beton.

Zwakke schakel
De op het oog zo stevige dijk was een van de zwakke schakels in de Nederlandse kust, niet opgewassen tegen klimaatverandering en daarmee samenhangende zeespiegelstijging en zwaardere golven, die krachtiger tegen de kust stoten.
Het is hier altijd een kwetsbare plek geweest. Neem het jaar 1421, toen de Sint Elisabethvloed de smalle zanddijk wegsloeg, die kort daarvoor was aangelegd. Heel West-Friesland overstroomde. Ook bij de Allerheiligenvloed van 1670 was de zanddijk niet opgewassen tegen het kolkende water.
Steeds is geprobeerd de zeewolf buiten te houden, met zanddijken en versterkte duinen, maar steeds was het nodig de kustverdediging verder landinwaarts te leggen. Er is berekend dat de duinreep rond 1400 een kilometer westelijker lag. Twee dorpen, Petten aan het Hondsbos en Petten aan de Zijpe, legden het loodje, konden niet worden gered van de oprukkende zee. Dat moest, dacht men, wel mogelijk zijn door de flexibele zandddijk te fixeren met basaltblokken, beton en asfalt, met strandhoofden als extra golfbrekers. De eerste stenen dijk kreeg rond 1875 vorm, op het kaartje is te zien hoe aan de zuidzijde strand en duin in een rechte lijn aansluiten.

Zo’n 135 jaar later stak de dijk weer als een kaap naar voren – de zeewering lag standvastig op dezelfde plek, maar het Camperduin was landinwaarts geweken. Nieuwe maatregelen waren nodig, en die zijn uitgevoerd op de kaart uit 2016.

Sterke duinen
In korte tijd hebben zandzuigers een kraag van strand en duin, in totaal ongeveer 300 meter breed, voor en tegen de dijk gelegd. De kruin van de zeewering zelf is zichtbaar gebleven, zo ook de betonnen bekleding die nu voor een deel met zand is bedekt. Een duinenrij met zand is robuuster dan een betonnen dijk, want biedt een natuurlijke en veilige oplossing, omdat het met de zeespiegelstijging meebeweegt. Wat in winterstormen wordt weggeslagen, vormt voor de kust zandbanken waarop golven breken en hun kracht verliezen. In voorjaar en zomer is de beweging andersom; dan brengen de golven het zand weer naar het strand, dat breder en breder wordt. Een volgende winter herhaalt zich dit dynamische proces van af- en aanvoer. Zand verplaatst zich wel, niet alleen van en naar de kust, ook van zuid naar noord. Mocht daardoor een tekort ontstaan, dan kan er opnieuw worden bijgespoten. De verwachting is dat met deze maatregelen de veiligheid voor de komende 50 jaar gegarandeerd is, bestand tegen superstormen die statistisch gezien eens in de 10.000 jaar voorkomen.

Nieuwe impulsen
Voor het toerisme is er winst, want er zijn kilometers strand bijgekomen, die je via nieuwe overgangen gemakkelijk kunt bereiken. Aan de zuidkant is een beschutte lagune gemaakt die een open verbinding heeft met de zee. Aan de andere kant is een spectaculair uitzichtduin opgeworpen. Daar kijk je uit op de duinverbreding en op een kunstwerk met palen; een herinnering aan de dorpen die de zee in vroeger tijden heeft verzwolgen. Halverwege de duinen is een langgerekte duinvallei gemaakt, een natuurgebied in wording.
Is aan de zeezijde het landschap helemaal nieuw, aan de landzijde lijkt alles bij het oude. Als je vanuit de polder nadert kijk je tegen een massieve groene dijk aan – een dikke streep in het land. Niets wijst erop dat daarachter een duinlandschap is gemaakt: de Hondsbosche en Pettemer Zeedijk heeft een dubbelgezicht gekregen.

Nu duinen de hoofdrol in de kustbescherming hebben overgenomen, was een nieuwe naam nodig, en dat betekent een aanpassing van de topografiecanon: voortaan heet de zeewering hier ‘De Hondsbossche Duinen’.

Fietsen
Een knooppuntenrondje van 41,5 km maakt duidelijk hoe ver de zee na een dijkdoorbraak kan komen. Al het land tussen Hondsbossche Duinen en de Westfriese Omringdijk zou overstromen. Overigens ook die dijk is niet veilig, want de fraaie kronkels in de dijk zijn de restanten van oude dijkdoorbraken, waarschijnlijk bij de Allerheiligenvloed van 1670 ontstaan; na de storm werd de dijk om de doorbraak heengelegd.

Wandelen
Langs de Hondsbossche Zeewering loopt het Kustpad (www.wandelnet.nl). Eigen routes zijn uit te zetten via wandelroutenetwerk www.wandelnetwerknoordholland.nl.

De topografische kaartfragmenten komen van de site topografische tijdreis.

Utrecht, april 2017