Stiewelpaden in Twekkelo

Je kunt de koeien bijna aanraken, zo dicht gaat het smalle paadje langs de goedmoedige beesten, die collectief hun nieuwsgierige koppen naar de wandelaar keren. Hier ben je in het hart van Twekkelo, een kleinschalig landschap van akkers, weiden en boerderijen gescheiden door houtwallen. Inwoners van Twekkelo zagen hoe hun buurtschap steeds meer in de verdrukking kwam door het oprukkende Hengelo en Enschede. Ze vonden dat die stedelingen meer de schoonheid van hun fragiele woongebied moesten kunnen ervaren. Want wie weet wat het waard is, wil eerder moeite doen het te beschermen. Dus stelden verschillende grondeigenaren randen van hun weiden en akkers beschikbaar voor voetpaden; en daar wandel je nu al vele jaren over smalle ‘stiewelpaden’ (stiewel is Twents voor laars), die als fijne aderen tot in de kern van Twekkelo doordingen. Inmiddels zijn de paden opgenomen in het wandelnetwerk Twente.

Twekkelo
Hoe dichtbij Enschede ligt, ervaar je bij de start, want via station Enschede Kennispark heb je toegang tot grootschalig stedelijk vermaak met het stadion van FC Twente 1, een ijsbaan, een megabios, een gigaspeeltuin en meer. Maar direct na het Twentekanaal 2 kijk je uit over het kleinschalige landschap van Twekkelo – een mozaïek van weilanden en houtwallen zet de toon, parmantig steekt een oude zoutboortoren boven boomkruinen uit; een roodgedakte boerderij ligt verscholen in het groen. Naar links en hup, je wandelt over de Twekkelose priegelpaadjes langs weilanden, akkers en bosranden.

Het lijkt kleinschalig, haast kneuterig met al dat pluimvee, maar vergis je niet. Hier wandel je ook in een modern landschap, zoals blijkt uit de veeteelt met soms grote stallen, en uit de maisakkers – veevoer voor de koeien; nu de herfst nadert schieten de stengels zo hoog op dat uitzichten beperkt worden. Geen landschapsmuseum dus, maar wel is het verleden goed herkenbaar als je de kaart van nu met die van een eeuw eerder vergelijkt.

Een eeuw op de kaart
Op beide kaartfragmenten ligt Twekkelo centraal. Op die van 1919 vind je de boerderijen als rode stipjes. Akkers lagen op de hoger gelegen essen – de schrapjes, kleine streepjes, verbeelden de hogere ligging. Langs beekjes lagen weilanden. Volg de groene weitjes van de School via de Lutje Esch naar Mensinkhoek en je gaat in vogelvlucht langs de bedding van de Schoolbeek. Iets zuidelijker ligt de Elsbeek (1919), honderd jaar later de Strootbeek. Opmerkelijk is het grote aantal groene lijntjes, dat zijn de houtwallen die akkers en weitjes omheinden, zij zijn het raamwerk, waaruit het intieme Twekkelose coulissenlandschap oprijst. Veel van die walletjes zijn door de schaalvergroting in de landbouw gesneuveld, maar genoeg zijn er overgebleven om ook nu nog de beschutting te ervaren van een fijnmazig landschap.
Vroeger waaierde Twekkelo uit over de omringende woeste gronden vol heide en vennetjes (zoals het Twekkelerveld), nu zijn de grenzen scherp getrokken: het Twentekanaal (sinds 1932), bedrijventerreinen van Enschede en Hengelo, de vuilstort en vuilverbranding en de A35, alle zijn het vormen van stedelijk grondgebruik, die Twekkelo insnoeren en de adem dreigen te benemen. Gelukkig zijn er die kleine stiewelpaadjes, nieuwe adertjes, die het hart van dit eeuwenoude landschap verse zuurstof brengen.

Oorbeck en Stroot
Want oud is het, neem Op ’t Oorbeck 3, dat al in 1338 wordt vermeld. Nu is er op zomerse zondagen een aangename theetuin en lopen in de weilanden Lakenvelders van een bioboer uit de omgeving. Dan verandert het karakter, langs de onverharde Zwartevennenweg maakt landbouw plaats voor een gevarieerd bos, met langs de randen ontelbare rododendrons. Dit is landgoed ’t Stroot 4, zicht op het huis blijft beperkt tot een glimp van de achterkant van het huis. Het landgoed, in 1819 gesticht en later door textielfabrikant Gerrit Jan van Heek overgenomen en uitgebreid, is nu eigendom van zijn achterkleinkinderen. In Twente zijn veel landgoederen als ’t Stroot, ontwikkeld door rijke (textiel)fabrikanten uit de Twentse steden.

Zout
Voorbij ’t Stroot kun je de stadsrand van Enschede, inclusief enkele grote boerderijen, bijna aanraken, maar al gauw trekt de route zich weer terug in kleinschaligheid, en volgen zandpaden en stiewelpaadjes op de rand van bos en weiland. Bij deze romantische wandelwegen past de oude zwartgeteerde zoutboortoren 5 – vanaf 1918 verschenen ze in het landschap, toen de zoutwinning begon (op zo’n vier- tot vijfhonderd meter diepte liggen dikke zoutlagen, zo’n 260 miljoen jaar oud). De hoge boortorens zijn al lang vervangen door kleine zouthuisjes, steevast voorzien van twee leidingen: door de ene gaat water richting zoutbekken, dat lost het zout op, via de andere komt het opgeloste zoutwater weer naar boven en dan gaat het via pijpleidingen naar de zoutfabriek 6 aan het Twentekanaal (linksboven op de kaart). In het transport van het zout naar afnemers speelt het Twentekanaal een grote rol; de grote zouthal ligt aan het kanaal, te zien vanaf de sluis.

Kristalbad
In het laatste stuk kom je langs het Kristalbad 7, waar gezuiverd, maar vrij levenloos Enschedees rioolwater een extra zuurstofshot krijgt; dat gebeurt aan het eind, in de rietvelden, opgepept stroomt het water verder. Tegelijk is het een grote wateropvang om uit Enschede afstromende neerslag tijdelijk op te slaan en zo te voorkomen dat Hengelo bij zware buien onderloopt. Ga zeker de uitkijktoren op voor een fraai zicht over het retentiebekken. Dan zie je ook hoe veel vogels bezit hebben genomen van de plassen, die zijn aangelegd in de bedding van een beek waar in de hoogtijdagen van de Enschedese textielindustrie louter zwart, dood water stroomde, een open riool vol verfrijk afvalwater. Na de teloorgang van de textiel en door de bouw van waterzuiveringen begon een opwaartse lijn eindigend bij de totstandkoming van het Kristalbad. Nu vormen het Kristalbad en Twekkelo – de een nog maar tien jaar jong, de ander eeuwenoud – samen een groene buffer tegen de stedelijke druk van Hengelo en Enschede; mede dankzij de groene adertjes van de stiewelpaden zouden ze die druk nog lange tijd moeten kunnen weerstaan.

ROUTE-INFORMATIE
START- EN EINDPUNT: station Enschede Kennispark
AUTO: parkeerplaats tegenover Johanneskerk, Twekkelerweg 110, Enschede (bij W36).
LENGTE: 15,7 km
HORECA: theetuin Op ’t Oorbeck (op zondagen van april tot oktober; ook Bed&Breakfast; Camping De Zwaaikom (april t/m half sep).
Op de kaart staan bankjes en picknickbanken (zie de B).
VERHARD/ONVERHARD: 75% onverhard.

DE ROUTE volgt de knooppunten van het wandelnetwerk Twente (op de kaart aangeduid met de letters W en V). Bij elk knooppunt is vermeld welke kleur pijl je in welke richting moet volgen. Waar routepaaltjes wat minder opvallen is voor de zekerheid in de routebeschrijving extra informatie toegevoegd, maar in principe wijzen de routepaaltjes met hun nummer en pijlen de weg.
De route vind je op op de site van het routenetwerk Twente.  Je kunt de route ook zelf maken/aanpassen via de routeplanner.
Voor een print van routekaart en beschrijving:

ROUTEBESCHRIJVING
RD = rechtdoor; RA = rechtsaf; LA = linksaf.

Ga tegenover het stadion van FC Twente RA over het fietspad langs het spoor. Volg de gele routepijlen. Neem de linkerkant van de fietssnelweg, zodat je fietsers op tijd ziet aankomen.
W01, RD, gele pijl.
W43 LA (geel).
W90 RD (geel) (brug over Twentekanaal).
W24 LA (geel).
W42 RA (over op groene route; via bruggetje door weiland; straat oversteken en paadje langs weide; na ruim 10 minuten kom je bij W31).
W31 LA (groen).
W33 RA (over op geel).
W34 RD (geel) (Hamersweg, LA Gerinkhoekweg, RA Zwartevennenweg).
W38 RD (geel).
W39 LA (geel).
W46 RD (geel).
W63 RD (geel) en dan na 80 meter:
W25 RA (over op blauw).
V47, op verharde weg, LA (groen) (Hellerweg).

W14 RA (groen) en direct
W36 LA (groen), pad door (maïs)akkers. Na zouthuisje LA bospad in. Na einde pad direct scherp RA, paadje langs weiland.
W37 RD (groen).
W33 RA (groen).
W31 LA (over op geel).
W23 RA (geel) en langs boortoren.
W44 LA (geel) (langs Twentekanaal; op verharde weg RA en langs sluis. RA en dan direct rechts aanhouden voor pad langs watergang.
V42 RA (over op groen).
V56 LA (over op blauw).
V49 RA (blauw).
W43 RD (over op geel) (ga links lopen, zodat je het fietsverkeer ziet aankomen).
W01 RD naar station.

Uitbreiding route met 2,7 km via paarse route: Bij W34 RA en dan via W45, W49 (over de flanken van de heringerichte vuilstort) en W60 naar W38.