Halverwege deze route struin je door het Wekeromse Zand, een kale vlakte waar het zand vrij kan stuiven. Het is een van de landschappen op een route die bossen, akkers, weilanden en heidevelden met elkaar verbindt, en steeds van decor wisselt.
Buurtbosch
Nauwelijks onderweg of je duikt het Lunterse Buurtbosch 1 in. Daar bouwde eigenaar notaris van den Ham rond 1900 een bescheiden rustplek, een theekoepel, van waar hij kon uitkijken over zijn nieuw aangeplante bos. Door het groeien van de bomen moest de panoramaplek steeds hoger – in de jaren zestig kwam het huidige ontwerp klaar – en op de bovenste verdieping van De Koepel 2 kijk je over de boomtoppen heen.
In feite is het bos nog niet zo oud; aan Lunteren grensden vroeger uitgestrekte heidevelden; ze waren onderdeel van het esdorpenlandschap, waarin de heidevelden een onmisbare schakel vormden. Hier graasden schapen, hun mest werd verzameld om de akkers op de eng te bemesten. Eind 19e eeuw, na opdeling van de gemeenschappelijke gronden volgens de Markenwet, verkochten veel boeren hun bezit aan rijke notabelen, die de kale heide gingen bebossen. Een van die notabelen, notaris van den Ham, schonk zijn bos in 1912 aan de inwoners van Lunteren, en die bezitten het nog steeds.
Tussen 1920 en nu
Op de kaart van 1920 is de structuur van het oude esdorp goed te zien. Wit zijn de akkers op de eng, de rode hokjes geven huizen van het langgerekte Lunteren weer en waar het bruin is, groeit de heide. Die is al aardig in omvang aan het afnemen, want nieuwe landeigenaren leggen er bossen aan. De bescheiden theekoepel boven op de berg is ook al gebouwd.
Een eeuw later is de bebossing compleet, maar de akkers op de eng zijn nog goed te herkennen. Opmerkelijk zijn de vele recreatiebedrijven, en middenin zijn de Lange Berg en Steenen Berg afgegraven voor zandwinning; daar ligt nu een enorm gat, tussen Lindeboomsberg en Steenenberg.
Heide
Hier en daar ligt nog een plukje heide, maar meestal is er bos, afgewisseld door een enkel weiland of akker. Dat wordt anders in de buurt van het Wekeromse Zand – de open heide 3 wenkt. Er grazen kleine koetjes om vergrassing en dichtgroeien tegen te gaan. Deze runderen, zo op het oog gewone zwart-wit-koeien, zijn van een speciaal ras dat in Nederland verdwenen was, maar vanuit Denemarken is heringevoerd. Stug, stevig en onverstoorbaar grazen ze het hele jaar door.
Langzaam loopt het onverharde pad omhoog naar een panorama 4 over de heide met goed in zicht de overgang van heide naar zand.
Wekeromse Zand
Door afplaggen en overbegrazing ontstonden op de heide steeds meer open plekken, en daar kreeg de wind vat op het blootliggende zand. Lange tijd nam de oppervlakte van zandverstuiving het Wekeromse Zand 5 toe, tot de boel weer dicht begon te groeien door bebossing en minder intensief gebruik. Stuivend zand – vroeger een gruwel voor de landbouw, nu een zegen voor de natuur – leek te gaan verdwijnen. Omdat natuur tegenwoordig vooropstaat is na 1993 de oppervlakte stuivend zand uitgebreid om zo de bijzondere flora en fauna die hoort bij de extreme omstandigheden van verwaaiend zand meer kansen te geven. Dat het ‘levend’ stuifzand is, merk je als de wind stevig waait, want dan wervelen springende zandkorrels als een waas over de kale vlakte, met hun witte kleur afstekend tegen het gelige zand. Waar zand en grasland aan elkaar grenzen is te zien hoe het losse zand de begroeiing ‘overspoelt’ en gestaag oprukt.
Celtic Fields
Al ver voor de esdorpboeren waren de heuvels rond Lunteren in trek. Uit de IJzertijd (800 v. Chr. tot het jaar 0) stammen sporen van kleine, regelmatige raatakkers 6, 40 bij 40 meter, die in een systeem van wissellandbouw werden gebruikt. Telkens kreeg een akkertje rust zodat de bodemvruchtbaarheid zich kon herstellen. Wie goed kijkt kan de walletjes rond die akkers herkennen; als hulp zijn de randen met gele paaltjes gemarkeerd.
De zandgroeve
Als fundering voor wegen en huizen is vooral na 1945 een gigantische hoeveelheid zand 7 weggegraven. Dat zand was hier opgestuwd in de voorlaatste ijstijd, toen ijsmassa’s vanuit Scandinavië de grond als een bulldozer opduwden. Op de bodem van de groeve staat een roestbruine staalsculptuur die laat zien hoe de ijskracht werkte.
Er werd rond Lunteren al eeuwen zand gewonnen; zie ook de topografische kaart hierboven: ten noorden van Lunteren buigt een zijlijntje van het hoofdspoor af, in de richting van de Grind- en Zanddelverij.
Het middelpunt
Drie zwerfkeien markeren het Middelpunt van Nederland 8. In Lunteren hebben ze vier uithoeken van Nederland gepakt en die kruislings verbonden. Ook wordt beweerd dat er in alle richtingen evenveel land ligt (althans voor de aanleg van Flevoland). Er zijn ook andere middelpuntclaims, zoals Amersfoort, waar het nulpunt ligt van het Nederlandse coördinatenstelsel, of Putten, de plek waar Nederland in evenwicht zou zijn als je het zou optillen. Wel of niet het ware middelpunt, het vergezicht richting Gelderse Vallei is groots. Dan daal je af en kijk je uit over de eng 9 van Lunteren, waarlangs het laatste deel van de route loopt.
Routebeschrijving
START en FINISH Station Lunteren.
LENGTE 17,4 km, met inkortingen 16,5 of 15,5 km.
HORECA
– De Lunterse Boer (als je op de Bosweg komt, gaat de route rechtsaf richting knooppunt 54; ga daar linksaf, na 400 meter ben je bij de Lunterse Boer). Dagelijks open.
– De Goudsberg
Open 1 mei – 1 oktober dagelijks vanaf 11.00, op maandag vanaf 16.00. Winter vrijdag, zaterdag en zondag, donderdag vaan 16.00.
TREIN Kijk op ns.nl voor treintijden.
PARKEREN Diverse parkeerplaatsen aan de route (zie de kaart).
ROUTE
Volg de knooppunten vanaf station Lunteren.
Op enkele punten is extra aandacht nodig om te voorkomen dat je een routepaaltje mist.
Knooppunt 8, richting knooppunt 13
Ga niet de onverharde weg in, maar neem het fietspad in de richting van fietsknooppunt 80.
13 → 12 → TP → 54
Na knooppunt 13 ga je richting knooppunt 12. Je komt uit op de brede, onverharde Bosweg (met fietspad); staat als TP in het overzicht van knooppunten. Ga daar rechtsaf, richting knooppunt 54. Voor de Lunterse Boer linksaf (400 meter).
Voorbij knooppunt 40, in het zand
Waar de geel-rood gemarkeerde Veluweroute rechtsaf gaat, moet je zelf ook rechtsaf, al geeft de pijl rechtdoor aan.
Maar loop je toch rechtdoor (mooi, want door het zand), volg dan de zandverstuiving aan de rechterkant. Je komt op een Klompenpad (Valkschepad) en aan het eind van het stuifzand, aan de bosrand, zie je een bankje. Ga daar rechtsaf. Na ongeveer 100 meter linksaf op het brede zandpad. Je bent terug op de route.
INKORTINGEN
Ga bij knooppunt 8 in de richting van 6 en 12 (900 meter korter).
Ga bij knooppunt 32 richting knooppunt 22 (1 km korter).
ZELF PLANNEN? Zie de Wandelnet knooppuntenplanner, met de mogelijkheid de route in de app of als GPX-bestand te downloaden.
PRINT VAN DE ROUTE
Klik op de link voor een afdruk van de routekaart en de bezienswaardigheden onderweg.
Bron topografische kaarten: topotijdreis.nl, een site van kadaster.nl.