Surrey Docks, Londen

Op de foto staat de Lavender Pond, een lieflijke vijver, een mooi natuurgebiedje in de Surrey Docks. Tot ver in de 20e eeuw lag hier het Lavender Dock, een opslaghaven voor dikke boomstammen, uit noordelijke landen aangevoerd. Het was een onderdeel van de Surrey Docks, een uitgestrekt havengebied met ontelbaar veel docks – door sluizen afgesloten insteekhavens.
Je vindt de Surrey Docks ten oosten van de City op de zuidoever van de Thames, grofweg tussen Tower Bridge en Greenwich. Samen met de insteekhavens op de noordoever waren de Docklands een belangrijke draaischijf in de wereldhandel tot ongeveer 1980. Van die rol is niets meer van over; na hun sluiting kregen ze een totale make-over.

Stave Hill
‘Amazing, wow, what a view, great’, aan superlatieven heeft het groepje joggers geen gebrek op de top van de negen meter hoge Stave Hill. En ja, het uitzicht is fantastisch, met aan de westkant de City en aan de noordkant de torens van Canary Wharf. Daar is alle aandacht voor, en je verliest haast het kunstwerk uit het oog, waarop in brons de plattegrond is te zien uit 1896: minstens zo amazing, want een en al havenbekkens, lange, vaak smalle docks maar ook grote bassins; heel veel water en nauwelijks land, en van dat beeld is niets meer over, want je kijkt uit over parken en woonwijken. De heuvel van nu is een puistje in het kunstwerk (iets boven het midden van de foto), geplaatst in het gedempte Russia Dock. Fascinerend hoe onder invloed van economische ontwikkelingen de Surrey Docks een haast onherkenbaar nieuw gezicht hebben gekregen.

Pilgrim Fathers
Een kaart uit de 18e eeuw laat zien dat de zuidoever van de Thames bestond uit moerassen (het Redriff Marsh); slangvormig kromt de bebouwing van het oude Rotherhithe zich langs de oever, tussen rivier en moeras. Dat oude Rotherhithe bestaat nog steeds: kom je vanaf de Londense City dan is de verrassing groot, want ineens sta je voor een oude begraafplaats en een historische kerk, alsof er in de City een onzichtbaar draaideurtje zit dat je zomaar een Brits plattelandsdorpje laat binnentreden. Maar vergis je niet, al eeuwen geleden kreeg dit dorp haar plaats in de wereldgeschiedenis: tegenover de kerk ligt de Mayflower, een pub genoemd naar het zeilschip dat in juli 1620 van hier vertrok met aan boord een deel van de Pilgrim Fathers, de religieuze kolonisten die op zoek naar godsdienstvrijheid emigreerden en die als een van de eersten aan de oostkust van de kolonie New England een succesvolle nederzetting stichtten, en daarmee van grote invloed waren op wat later de VS zou worden.

Docks in het moeras
Op de Thames krioelde het van de schepen die een plek zochten om hun goederen te lossen, het was er eind 18e eeuw zo vol dat je bij wijs van spreken springend van scheepsdek naar scheepsdek de Thames met droge voeten kon oversteken. Meer ruimte kwam er na de aanleg van de docks, gegraven havenbekkens die met een sluis van de Thames (en daarmee van het getij) konden worden afgesloten. Op de zuidoever gingen twee elkaar fel beconcurrerende ondernemingen ermee aan de slag. Het leidde tot een wat chaotisch geheel van negen min of meer evenwijdig lopende havenbekkens, die werden aangevuld met zes grote bassins, waar ‘timber’ kon worden opgeslagen (hout mag niet uitdrogen, moet in water worden bewaard). Timber was de specialisatie, veel hout kwam uit Noord-Europa landen, je ziet het terug in namen als Russia Dock en Norway Dock. Er was ook handel in voedingsmiddelen – vooral uit Canada, dat zijn naam gaf aan het Canada en Quebec Dock. Greenland Dock verwijst naar de walvisvaart die hier zijn basis had.

Metamorfose
Grote bloei kenden de Surrey Docks tot de Tweede Wereldoorlog. In de decennia daarna kwam de klad er in doordat schepen te groot werden voor de havenbekkens; het was de overgang naar containervervoer die de nekslag gaf. In 1971 sloten de docks, een triest havenlandschap van lege havenbekkens, grote bassins en verwaarloosde pakhuizen bleef achter. Vanaf 1980 is er volop gesloopt, gedempt en herbouwd. De Surrey Docks kregen een nieuw gezicht. De oude havens zijn hier en daar nog te herkennen bijvoorbeeld aan de rand van het Russia Woodland Dock, waar de granieten kade, de stalen boeien en de rails van de havenkranen nu de begrenzing van een park vormen. Kijk je van boven dan zie je de hoekige vorm van het park, de lijn van de gedempte havenbekkens volgend. Aan de voormalige kade zitten twee oude mannen, uitkijkend over het grasveld dat ooit deel was van het Russia Dock; zou zomaar kunnen dat ze hier ooit als gespecialiseerde houthavenarbeider tussen de drijvende boomstammen risicovolle capriolen uithaalden. Alleen het Greenland Dock – ooit in 1696 als eerste uitgegraven – bleef samen met aangrenzende South Dock over.

Het industriële havengebied veranderde in een woonwijk – tussen 1981 en 1996 werden er meer dan 5500 gebouwd. Centrum is Canada Water, dat dankzij de in 1999 geopende Jubilee Line snelle verbindingen heeft met de rest van Londen. Hier is een grote shopping mall, maar ook vestigde zich lichte industrie, waaronder de Printworks – een grote krantendrukkerij, die onder andere The Daily Mail van de persen liet rollen. Dat is alweer verleden tijd; op de gevel van de verlaten fabriek zijn – december 2016 – de silhouetten van de krantennamen nog net te zien. Het terrein wordt herontwikkeld, een nieuwe metamorfose komt er aan, want King’s College gaat hier een campus bouwen. En zo gaat het weer door, de komst van King’s betekent een nieuw laagje op de voormalige moerassen langs de zuidoever van de Thames.

Wandelen of fietsen
Huur een fiets op Gabriel’s Wharf en neem route 4 die je naar het hart van de Surrey Docks brengt. Zie de website met de Engelse lange afstand fietsroutes.
Een rondje dat ik zelf maakte is hier vinden: Surrey Docks-route.
Ook mooi: een wandeling langs de Thames over – ja, hoe kan het anders – het Thames Path.